Happening co to? Definicja i kluczowe cechy
Happening, jako pojęcie w świecie sztuki, odnosi się do zorganizowanego, ograniczonego czasowo wydarzenia, które charakteryzuje się pewną dramaturgią tworzącą logiczną narrację lub zestawem znaków – takich jak hasła, obrazy, gesty, przedmioty czy postacie – zaaranżowanych w określonej przestrzeni. To forma wypowiedzi artystycznej, która operuje ciągiem zdarzeń o częściowo zaplanowanej strukturze, ale jednocześnie jest otwarta na przypadek i improwizację. Kluczowym celem happeningu jest wciągnięcie widza i uczynienie z niego współtwórcy wydarzenia, co czyni go niezwykle dynamiczną i angażującą formą sztuki. Zasadniczo, happening to coś więcej niż tylko przedstawienie; to interaktywne doświadczenie, które często wykracza poza tradycyjne ramy galerii czy sceny.
Elementy składowe happeningu
Elementy składowe happeningu są niezwykle różnorodne i często zależą od wizji konkretnego artysty oraz charakteru realizowanej akcji. Może on zawierać w sobie elementy teatru, muzyki, malarstwa, rzeźby, a szczególnie często wykorzystuje techniki asamblażu i environment, czyli tworzenia artystycznych instalacji zajmujących całą przestrzeń. Sama koncepcja dzieła jest często płynna, a jego ostateczny kształt może ewoluować podczas samego trwania. Zestawienie tych różnorodnych dziedzin sztuki w jednym wydarzeniu tworzy unikalne, wielowymiarowe dzieło, które angażuje widza na wielu poziomach sensorycznych i intelektualnych.
Improwizacja i udział publiczności
Nieodłącznym elementem happeningu, odróżniającym go od wielu innych form artystycznych, jest bezpośredniość i otwartość formalna, często realizowana poprzez improwizację. Ta swoboda działania pozwala na reagowanie na bieżąco na otoczenie, na reakcje uczestników i widzów, co nadaje każdemu happeningowi niepowtarzalny charakter. Co więcej, aktywny udział publiczności jest kluczowy – widz nie jest tu biernym obserwatorem, lecz staje się integralną częścią artystycznego działania, współtworząc niepowtarzalną atmosferę i przebieg wydarzenia. Ta interaktywność buduje silne więzi między twórcą a odbiorcą, zacierając tradycyjne granice między nimi.
Geneza i historia sztuki happeningu
Początki: od dadaizmu do Kaprowa
Historia happeningu sięga korzeniami początków XX wieku, czerpiąc inspirację z nurtów awangardowych takich jak dadaizm i futuryzm, a także z malarstwa abstrakcyjnego ekspresjonizmu. Te ruchy artystyczne już wtedy kwestionowały tradycyjne formy sztuki i poszukiwały nowych sposobów wyrazu, często wchodząc w dialog z rzeczywistością. Kamieniem milowym w historii tej formy sztuki było zrealizowanie pierwszego happeningu w 1959 roku w Nowym Jorku przez Allana Kaprowa. Kaprow, wizjoner tej dziedziny, rozumiał happening jako „collage zdarzeń”, który powinien być realizowany na żywo, w pełni improwizowany, bez prób i możliwości powtórzeń. W jego wizji kluczowe było zaangażowanie nieprofesjonalistów i silne powiązanie sztuki z życiem codziennym, co stanowiło rewolucyjne podejście do tworzenia artystycznego.
Happening jako forma komunikacji i wyraz postawy
Happening od samego początku był nie tylko formą artystyczną, ale również potężnym narzędziem komunikacji społecznej oraz wyrazem postawy politycznej. Artyści wykorzystywali tę formę do komentowania otaczającej ich rzeczywistości, do wyrażania swoich poglądów i do prowokowania refleksji na ważne tematy społeczne. Happeningi powstały jako wynik wspólnej pracy artystów z różnych dziedzin, takich jak plastyka, muzyka czy teatr, co pozwalało na tworzenie złożonych i wielowymiarowych przekazów. Początkowo realizowane w instytucjach sztuki, z czasem przenosiły się na ulice, lotniska i inne przestrzenie publiczne, zwiększając swój zasięg i wpływ na społeczeństwo, stając się manifestacją idei i wartości.
Wybitni artyści i realizacje happeningowe
Klasycy gatunku: Kaprow i Vostell
Wśród pionierów i najważniejszych twórców sztuki happeningu na świecie, kluczowe postaci to Allan Kaprow oraz Wolf Vostell. Kaprow, jak wspomniano, zdefiniował happening jako improwizowany „collage zdarzeń”, który miał być bliski życiu i angażować amatorów. Z kolei Wolf Vostell często prezentował happeningi, w których udzielał apodyktycznych instrukcji uczestnikom, celowo krępując ich inicjatywę, co stanowiło ciekawy kontrapunkt dla bardziej otwartych wizji Kaprowa. Ich realizacje, choć różniące się podejściem, znacząco wpłynęły na rozwój tej dynamicznej formy sztuki, która rozwinęła się głównie w USA, RFN i Japonii.
Happening w Polsce: Kantor i Pomarańczowa Alternatywa
Polska również ma bogatą historię happeningu, a jej popularyzację w naszym kraju przypisuje się przede wszystkim Tadeuszowi Kantorowi, którego pierwszym znaczącym happeningiem był Cricotage z 1965 roku. Kantor, jeden z najwybitniejszych polskich artystów XX wieku, wniósł unikalną perspektywę do tej formy sztuki, łącząc ją z elementami teatru i konceptualizmu. Innym ważnym nurtem, szczególnie w latach 80. XX wieku, były happeningi organizowane przez Pomarańczową Alternatywę, której liderem był Waldemar Fydrych. Ta grupa artystyczna wykorzystywała happeningi w akcjach o charakterze politycznym i satyrycznym, często nawiązując do absurdów rzeczywistości PRL-u. Również akcje takie jak „Naszość” z Poznania posługują się happeningiem w celach komunikacji społecznej i wyrazu postawy.
Happening a performance: kluczowe różnice
Choć terminy „happening” i „performance” są często używane zamiennie lub mylone, istnieją między nimi subtelne, lecz istotne różnice. Performance zazwyczaj jest widowiskiem przebiegającym zgodnie z wcześniej sporządzonym planem działania, gdzie twórca odgrywa wiodącą rolę i nawiązuje bezpośredni kontakt z audytorium. Skupia się bardziej na indywidualnej ekspresji artysty i precyzyjnie określonym działaniu. Z kolei happening, jak już wielokrotnie podkreślano, charakteryzuje się większą otwartością, improwizacją i naciskiem na współudział publiczności. W happeningu granice między widzem a artystą są często zatarte, a dzieło jest tworzone w procesie, często z udziałem nieprofesjonalistów, podczas gdy performance kładzie większy nacisk na zaplanowaną strukturę i rolę wykonawcy.
Współczesne oblicza happeningu
Współczesne oblicza happeningu ewoluują wraz z rozwojem technologii i zmieniającymi się realiów społecznych. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych współczesnych rodzajów happeningu są akcje typu flash mob, które polegają na nagłym, spontanicznym gromadzeniu się dużej grupy ludzi w określonym miejscu i czasie, wykonaniu wcześniej ustalonej akcji, a następnie szybkim rozproszeniu się. Flash moby, choć często mają charakter rozrywkowy, mogą również służyć celom komunikacji społecznej, wyrażania poparcia dla różnych idei, a nawet stanowić formę protestu. Happeningi są również często wykorzystywane przy okazji manifestacji ekologicznych, feministycznych, a także w pracy z młodzieżą, gdzie stanowią narzędzie do edukacji, budowania wspólnoty i rozwijania kreatywności. Współczesna sztuka nie ma granic, a happening nadal pozostaje żywą i elastyczną formą ekspresji.
Dodaj komentarz